67% lagere uitstoot Jan Ligthart door quick wins

De 40 jaar oude Jan Ligthartschool uit Zutphen voldoet al aan de eisen voor 2030 in het Klimaatakkoord. Door quick wins is de CO2-uitstoot in twee jaar tijd met 67% verlaagd. De verduurzaming is tot stand gekomen dankzij de inzet van enkele ouders, waaronder Franck Notten, en directeur Sjoerd Wassink. "Wij hadden geen flauw idee hoeveel energie er werd verbruikt. Door dat op een creatieve manier aan te pakken hebben we in alle opzichten een betere en veel leukere school gekregen." De gemeente is onder de indruk van het resultaat en maakt het mogelijk om alle scholen in Zutphen op basis van hetzelfde concept te verduurzamen.

Sjoerd Wassink werd in 2016 directeur van de Jan Ligthartschool. Franck Notten, ICT-specialist en elektrotechnicus, raakte als ouder bij de school betrokken om een aantal ICT-problemen te verhelpen. Het viel hem op dat de school erg veel energie verbruikte. Notten en Wassink besloten daar samen wat aan te doen. Eerst werd onderzocht waar de meeste energie verloren ging en vervolgens bedachten ze een plan.

Grootverbruikers beteugeld

De TL-buizen in de school verbruikten erg veel elektriciteit. Sjoerd Wassink kreeg van schoolbestuur Archipel toestemming om alle TL-buizen in de school te vervangen door LED-verlichting, maar hij moest de investering uit zijn eigen schoolbudget halen. Wassink: “Dat was wel een dingetje, want als het niet uit zou kunnen moesten we zelf voor de kosten opdraaien. Maar we zijn de uitdaging aangegaan, met de afspraak dat wij eventuele besparingen als school mochten houden. Een andere betrokken ouder heeft heel voordelig nieuwe LED-lampen gekocht en Franck heeft de oude armaturen in een vakantie omgebouwd. Met succes, want die investering hebben we in een jaar terugverdiend.”

De verwarming was een andere grootverbruiker. De kloktijden waren niet ingesteld. De kachel brandde altijd. Franck Notten: “Wij hadden het geluk dat de monteurs van de huisinstallateur open stonden voor het aanpassen van de instellingen van de ketels om het energieverbruik te verlagen.” De installatie werd waterzijdig ingeregeld, leidingen geïsoleerd, kloktijden aangepast en het stookprofiel geoptimaliseerd. Dat scheelt bijna 50% op het gasverbruik.

Notten heeft daarmee aangetoond dat installaties veel zuiniger kunnen worden afgesteld dan in de praktijk wordt gedaan. “Monteurs leren altijd dat een gebouw warmte verliest. Om het warm te krijgen springt de ketel zo laat mogelijk aan en verwarmt dan korte tijd heel intensief. Dat kost veel energie. Wij kwamen er achter dat dit gebouw heel langzaam afkoelt en dat het met een vrij lage watertemperatuur kan worden opgewarmd. Dat scheelt enorm in het gasverbruik.”

Energieverbruik steeds in de gaten houden

Hoeveel energie de school verbruikt kan prima worden gemonitord dankzij een contract dat het schoolbestuur heeft met slimmemeteruitlezen.nl. Daarmee zijn het gas- en elektriciteitsverbruik van het gebouw per dag te zien. Franck Notten maakt daar veel gebruik van. “Als eerste zijn de grote energieverbruikers aangepakt, zoals de verlichting en de gasketel. Daarna hebben we gekeken naar het restverbruik, en daarbij telkens de vraag gesteld wat er nog aan mogelijkheden lag om dat nog verder omlaag te brengen.”

Met minimalisering van het restverbruik op allerlei creatieve manieren (zie tabblad 'energieverbruik minimaliseren') zijn de energiekosten en de CO2-uitstoot nog verder omlaag gebracht. De hoofdzekering kon terug van 63 naar 40 ampère, wat een besparing van €750 per jaar oplevert. Uiteindelijk wordt er nu ten opzichte van 2016 47% minder gas verbruikt. Het nachtstroomverbruik is 34% lager en het dagstroomverbruik is met 52% gedaald.

Lokaal initiatief #schoolsparen

Terwijl de verduurzaming van de Jan Ligthartschool begin 2017 langzaam vorm kreeg besloot de gemeente Zutphen om voor elke school €10.000 beschikbaar te stellen voor verduurzaming. Sjoerd Wassink: “Wij hebben een aanvraag ingediend en van dat bedrag zonnepanelen aangeschaft. Maar andere scholen in de gemeente leken geen interesse te hebben, want er werden nauwelijks aanvragen ingediend.”

Franck Notten is als vrijwilliger ook betrokken bij WALHALLab, een snelgroeiende jongerenorganisatie voor techniek, ontwerp, bouwen en opvoeden. Er zijn allerlei mensen bij betrokken die de kinderen begeleiden: oud-politiemensen, machinebankwerkers, gepensioneerde zakenmensen, etc. Via de gemeente kwam het verzoek of Franck met deze organisatie ook de andere scholen in Zutphen kon helpen. In maart 2019 is eerst een pilot gedraaid, waarbij de Lea Dasbergschool werd verduurzaamd. Na de evaluatie van dat project werd besloten ook andere scholen te gaan helpen met verduurzamen, onder de naam WALHALLAb #SchoolSparen. "Het doel is om hetzelfde wat we bij de Jan Ligthartschool hebben gedaan voor die €10.000 van de gemeente ook op andere scholen uit te voeren, maar dan zoveel mogelijk samen met kinderen. Dat is een groot succes aan het worden.”

Veel scholen hebben al interesse getoond in het project #schoolsparen. Voor de zomervakantie van 2019 zijn er al vier scholen verduurzaamd. Deelname houdt in dat Franck Notten namens WALHALLab de gebouwen onderzoekt en in overleg met de installateur de school adviseert wat er allemaal aan de installaties moet worden aangepast. Samen met de leerlingen wordt er een projectdag georganiseerd. Tijdens die dag wordt alle verlichting in het schoolgebouw omgebouwd naar LED en worden alle verwarmingsradiatoren geïsoleerd. Dat wordt uitgevoerd door leerlingen uit de groepen 6, 7 en 8, onder begeleiding van vrijwilligers van WALHALLab en enkele bedrijven.

Alleen maar winnaars

De verduurzaming van de scholen wordt bekostigd uit de €10.000 van de gemeente. Franck Notten vindt het een project dat eigenlijk alleen maar winnaars kent. “Ten eerste gaat het energieverbruik van de scholen flink omlaag. Maar het is ook ontzettend leuk om te zien dat de leerlingen heel enthousiast zijn en geïnteresseerd raken in techniek. Sommigen gaan zelfs – nadat hun eigen school is verduurzaamd – mee naar de volgende school die we onder handen nemen. Daar leren ze aan de leerlingen op die school hoe ze de TL-bakken moeten ombouwen naar LED. Dus helemaal volgens het principe train de trainer.”

Deze praktijkervaring is opgesteld vanuit het ondersteuningsprogramma ‘Scholen besparen Energie’. Dit 2-jarige programma ondersteunt schoolbesturen in 2019 en 2020 bij het nemen van eenvoudige en laagdrempelige maatregelen om energie te besparen.

In bovenstaande praktijkcasus is invulling gegeven aan 8 van de 10 maatregelen waarmee scholen aan de slag kunnen. Voor een volledig overzicht van de tips wordt verwezen naar de website www.scholenbesparenenergie.nl.

Hulp nodig? Bel de Helpdesk 085-3032602. Hulp nodig op locatie? Vraag de energiebespaarder aan via www.scholenbesparenenergie.nl.

  • Type gebouw

    PO

  • Oorspronkelijk bouwjaar

    1981

  • Aantal m2 BVO

    1118

  • Aantal leerlingen dat van de verduurzaming profiteert

    130

  • Jaar van de verduurzaming

    2017-2019

  • Actief betrokken

    Bestuur
    Locatiedirecteur
    Leerlingen
    Leerkrachten
    Ouders

  • Positief betrokken marktpartijen
  • Type maatregelen

    Isoleren
    Monitoren
    Sluipverbruik aanpakken
    Energie beheren
    Gedrag aanpassen
    Installaties inregelen

Bij de Jan Ligthartschool is een groot aantal maatregelen genomen om het verbruik van elektriciteit en gas tegen te gaan. Met name bij het bedenken van manieren om het sluipverbruik tegen te gaan is een aantal bijzonder creatieve oplossingen bedacht. Hier volgt een overzicht van de belangrijkste maatregelen die zijn genomen.

VERLICHTING

Probleem: In de school waren twee problemen met de verlichting. Een groot probleem was dat veel lampen brandden op momenten waarop dat niet nodig was. Zoals de toiletverlichting, die de hele dag aan was, en de verlichting in de lokalen, die in de pauzes niet werd uitgedaan. Het schoolgebouw was daarnaast ook voorzien van een oud nachtverlichtingssysteem, waarbij in de nacht naast de buitenverlichting in de gangen en lokalen vele TL's aangingen. Het tweede probleem was dat de gebruikte lampen veel stroom verbruikten.

Oplossing: De TL-verlichting is vervangen door LED-verlichting. Dat is gedaan door de armaturen van de TL-balken om te bouwen. In de ruimtes waar alleen incidenteel licht nodig is zijn sensoren opgehangen. Als er niemand aanwezig is of als er voldoende licht van buiten naar binnen valt gaat de verlichting niet aan. De nachtverlichting schakelt alleen nog de buitenverlichting in. Binnenbrandt alleen nog de normale wettelijk voorgeschreven noodverlichting.

COMPUTERS VOOR LEERLINGEN

Probleem: In een school staat een groot aantal computers met randapparatuur. De meeste IT-leveranciers bieden programma's aan om de computerapparatuur automatisch aan en uit te laten zetten. De computers worden dan 's ochtends om 7.00 uur aangezet en om 18.00 uur uitgezet. Hierdoor staat de apparatuur een lange tijd buiten de schooltijden aan en gebruikt onnodig veel energie. Zelfs gedurende de vakanties starten de computers automatisch op. Er wordt soms wel omgeschakeld naar een spaarstand, maar ook dan is er nog stroomverbruik. De enige manier om het stroomverbruikop nul te krijgen is de stekkers uit de stapcontacten te trekken. Maar daarvoor is het aantal computers te groot.

Oplossing: Voor alle lesruimtes in de school zijn grote en kleine verrijdbare computermeubels van steigerhout gemaakt. Dat hout is gekocht van de opbrengsten van de besparingen op gas en verlichting. In elk computermeubel zijn 4 tot 8 computers ingebouwd en elk meubel heeft één schakelaar waarmee alle computers in dat meubel tegelijk worden in- en uitgeschakeld. Op die manier is het sluipverbruik verdwenen. Ook zijn bij alle computers de harde schijven vervangen door SSD schijven. Dit heeft twee voordelen: de computers starten veel sneller op en ze zijn energiezuiniger. Een bijkomend voordeel van deze oplossing is de grote mate van flexibiliteit die hiermee wordt verkregen bij het lesgeven.

COMPUTERS EN RANDAPPARATUUR VOOR LEERKRACHTEN

Probleem: Als een docent in 2017 's avonds thuis wilde werken moest zijn computer in de klas aan blijven staan. Dat houdt in dat ook de randapparatuur (scherm, printer, digibord, etc.) aan bleven staan.

Oplossing: De elektrische installatie is aangepast met extra schakelaars. Daarmee kan een docent die vanuit huis wil werken met één schakelaar de randapparatuur uitschakelen, terwijl zijn computer aan blijft staan. Als hij niet thuis wil werken kan hij de computer met een andere schakelaar uitzetten.

NB. Inmiddels wordt er volledig in de cloud gewerkt en hoeft de computer in de klas niet meer aan te staan. Docenten schakelen nu met twee schakelaars zowel de computer als alle randapparatuur uit wanneer ze naar huis gaan.

VERWARMINGSINSTALLATIE

Probleem: Voor de verduurzaming was het gasverbruik van de verwarming was met bijna 15.000 kubieke meter per jaar erg hoog. Dat is op een aantal manieren opgelost.

Oplossing 1: De kloktijden zijn aangepast aan de openingstijden van de school.

Oplossing 2: De buizen in het schoolgebouwen en in het ketelhuis zijn ingepakt in isolerende folie. Die folie is ook aan de achterzijde tegen de radiatoren geplakt.

Oplossing 3: Het verwarmingssysteem is waterzijdig ingeregeld. Dat betekent dat er voldoende warm water naar elke radiator wordt geleid. Het effect is dat het niet meer voorkomt dat het in één ruimte bloedheet wordt en in de andere koud blijft.

Oplossing 4: Een conventionele installatie wordt ingeregeld om een gebouw in korte tijd met heel heet water (85-95 graden) op te warmen. Omdat het gebouw van de school behoorlijk goed is geïsoleerd is dat aangepast. Er wordt nu gedurende een veel langere tijd met relatief lage temperaturen (60 graden of lager) verwarmd. Dat kost veel minder energie dan voorheen.

Oplossing 5: Als de kinderen 's ochtends binnen komen zorgt dat voor opwarming van de klas van 2 graden in een uur. Daar wordt rekening mee gehouden. Het gebouw wordt 's ochtends niet warmer dan 18 graden gestookt, want binnen het uur is het vanzelf 20 graden. Docenten weten dat en nemen voor in de vroege ochtend een vest of trui mee.

Oplossing 6: De verwarming blijkt in de zomermaanden nog steeds behoorlijk wat gas te verbruiken. Om dat te voorkomen wordt de stekker van de ketels in de periode van begin mei tot eind september uit het stopcontact getrokken.

Resultaat en toekomstplannen
Met bovenstaande maatregelen is het gasverbruik met bijna 50% gedaald tot 7.500 kubieke meter. Het elektriciteitsverbruik is van ruim 25.000 kWh in 2016 gedaald naar ruim 12.000 kWh in 2018. Er wordt onderzocht of het haalbaar is om elektrische airco's te plaatsen. Die kunnen in de zomer zorgen voor koeling (comfort verhogend) en in het late voorjaar en vroege najaar voor verwarming. Daarmee moet nog een besparing van circa 1.000 kubieke meter gas kunnen worden gehaald, doordat de CV uit kan blijven. Het gasverbruik zou dan dalen tot 6.000 á 6.500 kubieke meter per jaar. De elektrische energie voor deze airco's is afkomstig van de zonnepanelen.


Impressie praktijkervaring

Gerelateerde items