Energieverbruik KSE daalt langzaam maar zeker

Door een goede strategie gaat het energieverbruik van de KSE uit Etten-Leur langzaam maar zeker omlaag. In het mega grote schoolgebouw zijn energiebesparende maatregelen al ruim vijftien jaar een structureel onderdeel van het MJOP. Bij grote verbouwingen wordt van de gelegenheid gebruik gemaakt om op dat gebied stappen te zetten. Met resultaat, want een scan door energiebespaarder Jeroen Paas van Ruimte-OK wees uit dat het energieverbruik per vierkante meter in vergelijking met andere scholen tamelijk laag is. "Dat was voor ons een aangename verrassing," zegt conrector Leon Geers, verantwoordelijk voor de bedrijfsvoering. "Bij zo'n groot gebouw moet je heel alert zijn op afwijkingen in het energieverbruik. Dit is een bevestiging dat we daar goed grip op hebben."

Katholieke Scholengemeenschap Etten-Leur

De Katholieke Scholengemeenschap Etten-Leur heeft een regionale functie. De gebouwen staan op een groot eigen terrein (zie foto maquette onderaan). Het hoofdgebouw huisvest het grootste deel van de leerlingen en het personeel. Het onderwijs is in leerjaren verdeeld in de vorm van leshuizen. Dat zijn fysiek onderscheidende plekken die in het hoofdgebouw zijn ondergebracht. Elk van de zes leshuizen heeft eigen voorzieningen, zoals werkplekken, een kantine, een eigen schoolplein en fietsenstallingen. Alleen de brugklassers hebben een eigen gebouw. "Je kunt een brugklasser vergelijken met een inwoner uit een klein dorpje, die voor het eerst in de stad komt. Ons hoofdgebouw is op het eerste gezicht zo groot en zo druk, dat dat overweldigend kan zijn voor die jonge leerlingen. Daarom hebben we al jaren een eigen gebouw voor de brugklassers. Daarvoor werd een oude basisschool op 500 meter afstand van het hoogfdgebouw gebruikt. Die hand als nadeel dat er onvoldoende verbinding was met het hoofdgebouw. Daarom hebben we sinds 2016 voor hen een nieuw eigen gebouw. Dat is transparant, met goede zichtlijnen. Het biedt daardoor een gevoel van veiligheid."

Geers ziet de bedrijfsvoering als één integraal gebeuren, bestaande uit de elementen onderwijs, personeel, facilitaire zaken, ICT en financiën. Hij stuurt op optimaal onderwijsresultaat. Dat is alleen te bereiken als leerlingen en personeel hun dingen ongehinderd kunnen doen en als ze zich daarbij comfortabel voelen. "De kern is dat je kijkt naar wat er nodig is om goed onderwijs te geven. Dat begint bij goed gekwalificeerd personeel en geschikte lesruimtes. Verwarming, koeling en luchtkwaliteit maken daar ook deel van uit. Beperking van het energieverbruik helpt om het allemaal betaalbaar te houden. Want het is de kunst om ervoor te zorgen dat je die voorzieningen treft op zo'n manier, dat alles aan het eind van de rit onder aan de streep in balans is."

Advies van buitenaf

Bij het vorm geven van het gebouwbeheer wordt regelmatig een beroep gedaan op adviesbureaus. De KSE is een eenpitter en als organisatie niet groot genoeg om de kennis van alle aspecten van gebouwbeheer zelf in huis te halen. Bij het samenstellen van het meerjaren onderhouds plan heeft adviesbureau HEVO meegekeken. Voor concrete technische aanpassingen wordt altijd de hulp ingeroepen van specialisten, zoals voor het vervangen van de verlichting, het reduceren van het energiegebruik door aanpassingen aan de verwarmingsinstallatie, etc.

Op hoofdlijnen heeft de KSE een duidelijke visie op hoe ze met de gebouwen verder willen. Een belangrijk uitgangspunt daarbij is dat er niet meer wordt bijgebouwd. Het hoofdgebouw is ruim genoeg om alle leerlingen te herbergen. Als er andere onderwijskundige eisen worden gesteld of als er vanwege een verouderde ruimtelijke indeling verbouwingen nodig zijn, zal dat binnen het huidige pand gebeuren. "Doordat wij brede gangen hebben en werken met leshuizen met elk een eigen kantine, hebben wij gemiddeld 9,4 vierkante meter per leerling. Dat is erg veel, want het landelijk gemiddelde is 6 vierkante meter. We verwachten bovendien dat ons leerlingenaantal iets zal teruglopen. Dan zou het niet handig zijn om nog meer meters bij te bouwen."

Kwestie van lange adem

In aanmerking genomen dat bij de bouw van het hoofdgebouw in 1973 geen aandacht was voor het energieverbruik, doet de KSE het ronduit goed. In 2009 - 2010 is er een grote verbouwing geweest, waarbij het dak en de gevels zijn geïsoleerd en een ventilatiesysteem is aangebracht. In de jaren daarna zijn twee van de vijf leshuizen gerenoveerd. Daar is onder anderen energiezuinige verlichting aangebracht. Ook wordt veel energie bespaard met een nieuwe installatie om het douchewater bij de zes gymzalen te verwarmen. Met 900 zonnepanelen wordt sinds enkele jaren ongeveer eenderde van de elektrische energie opgewekt. Op dit moment worden er plannen gemaakt om alle verlichting in het gebouw stapsgewijs te vervangen door energiezuinige varianten. In 2024 worden alle radiatoren vernieuwd. Ook staat er weer een modernisering van één van de leshuizen op stapel.

In het terugdringen van het energieverbruik is een grote stap gezet door nieuwbouw van het brugklasgebouw. De brugklassers zaten voorheen in een oud gebouw op 500 meter afstand van het hoofdgebouw van de school. Door te kiezen voor energiezuinige nieuwbouw in plaats van een kostbare renovatie van het oude brugklasgebouw wordt enorm veel geld bespaard. Leon Geers: "Wij zien het brugklasgebouw niet eens terug op de energierekening, zo weinig energie gebruikt het. Dat willen we natuurlijk overal. Maar doordat wij zo'n groot complex hebben kunnen we niet alle maatregelen die we zouden willen nemen in één keer uitvoeren. Door dat op logische momenten te doen, als onderdeel van andere werkzaamheden, zijn we het meest kostenefficiënt. Het duurt dan misschien wat langer, maar zo komen we ook waar we willen zijn."

Deze praktijkervaring is opgesteld vanuit het ondersteuningsprogramma ‘Scholen besparen Energie’. Dit 2-jarige programma ondersteunt schoolbesturen in 2019 en 2020 bij het nemen van eenvoudige en laagdrempelige maatregelen om energie te besparen.

In bovenstaande praktijkcasus is invulling gegeven aan een aantal van de 10 maatregelen waarmee scholen aan de slag kunnen. Voor een volledig overzicht van de tips wordt verwezen naar de website www.scholenbesparenenergie.nl.

Hulp nodig? Bel de Helpdesk 085-3032602. Hulp nodig op locatie? Vraag de energiebespaarder aan via www.scholenbesparenenergie.nl.

  • Type gebouw

    VO

  • Aantal leerlingen dat van de verduurzaming profiteert

    2500

  • Actief betrokken

    Schoolbestuur
    Directie
    Facilitair medewerkers

  • Oorspronkelijk bouwjaar betrokken gebouwen

    1973

  • Jaar van de verduurzaming

    2009 - ...

  • Aantal m2 BVO

    Hoofdgebouw 21.000
    Brugklasgebouw 3.300

  • Gebruikte hulpmiddelen

    PVE Frisse scholen
    Energiebespaarder Jeroen Paas

  • Positief betrokken marktpartijen
  • Type maatregelen

    Gebouw beheren
    Isoleren
    Monitoring
    Energie opwekken
    Quick wins
    Verwarmen
    Verlichting
    Ventileren

Nieuwbouw brugklasgebouw

De brugklassers bij de KSE zitten al jaren in een eigen gebouw. Het vorige brugklasgebouw stond op 500 meter van de hoofdlocatie. Het was een voormalige basisschool uit de jaren vijftig. Dat gebouw voldeed onderwijstechnisch niet meer. Gebouwtechnisch zaten er onderhoudswerkzaamheden aan te komen voor circa 1,5 miljoen euro. Opgeteld zou het een bijzonder grote investering vergen om het gebouw toekomstbestendig te krijgen. Omdat er voldoende ruimte op het eigen terrein van de KSE was, werd besloten om daar een nieuw brugklasgebouw neer te zetten.

Prijsvraag

Leon Geers en zijn collega's hebben voor een vernieuwende aanpak gekozen om tot een goed gebouwontwerp te komen. Ze hebben opgeschreven welke functionaliteit het gebouw moest hebben om het onderwijs maximaal te ondersteunen. Hoe die functionaliteit vorm moest worden gegeven werd vrij gelaten. Dit functionele programma van eisen werd naar verschillende architectenbureaus gestuurd met het verzoek om daar een simpele schets met een idee bij te bedenken. Leon Geers: "Wij hebben voor deze aanpak in de vorm van een soort prijsvraag gekozen, omdat we geen mensen op kosten wilden jagen door grote portfolio's te laten maken. Daarom moest het idee passen op vier A4'tjes."

De architect die het ontwerp inleverde wat de school het meest aansprak, had een opvallend gebouw bedacht. Het doet denken aan een boekenkast, die gevuld is met boeken. Het onderscheidt zich daarmee van het hoofdgebouw. Een opmerkelijk idee om het binnenklimaat met zo weinig mogelijk energie op niveau te houden is de oriëntatie van het gebouw ten opzichte van de zon. De gebouwzijde die naar het Zuiden is gericht is gesloten en bevat de installaties, werkruimtes, trappenhuizen en de andere algemene ruimtes. Het gevolg is dat de zon daar de hele dag op schijnt, waardoor het in de lesruimtes aangenaam koel blijft, zonder dat er actief hoeft te worden gekoeld.

Bouwteam

Dit ontwerp is uitgewerkt en er heeft een aanbesteding plaatsgevonden om bedrijven te vinden die wilden deelnemen aan een bouwteam. Vervolgens is het bestek in bouwteamverband doorgerekend. Leidend was een overkoepelende blik om alle technische voorzieningen in balans te krijgen. Ook werd continu getoetst of nog aan de functionaliteitseisen werd voldaan en wat de gevolgen van wijzigingen voor de gebruikers zouden zijn. Installatietechnisch is daar gedurende het hele traject aan vastgehouden. "Tijdens het traject moesten er besparingen gerealiseerd worden zodat het gebou binnen het budget kon worden gebouwd. Na afloop kunnen we vaststellen dat dit uitstekend is gelukt. Het budget is nagenoeg niet overschreden en de gewenste functionaliteit is gerealiseerd."

Het brugklasgebouw voldoet volledig aan de verwachtingen. Het binnenklimaat is uitstekend, zowel bij warm als koud weer, en het energieverbruik is uiterst laag. Qua sfeer is exact het effect bereikt waar men naar op zoek was. Leon Geers is van mening dat de werkwijze met het bouwteam voor een belangrijk deel heeft bijgedragen aan het eindresultaat. Door tijdens wekelijks overleg alle onderwerpen met alle partijen goed door te spreken was het niet nodig om tijdens het bouwproces allerlei dingen bij te stellen. "Alles wat je dubbel moet doen is vanuit duurzaamheid een slecht idee, want dat kost extra materiaal en tijd. Een goede voorbereiding is dus vooral goed voor je eigen portemonnee."

Duurzaamheidsaspecten

Het brugklasgebouw wordt verwarmd met lage temperatuurtechniek door middel van vloerverwarming. De verwarming vindt plaats met een lucht-water-warmtepomp met als back-up een kleine cv-ketel. Dat betekent dat het gebouw niet helemaal energieneutraal is. Dat was installatietechnisch op het moment van bouwen financieel niet haalbaar. Desondanks is het gasverbruik heel laag. Het gebouw is uitstekend geïsoleerd en door de oriëntatie is koeling niet nodig. De luchtkwaliteit voldoet aan de eisen uit Frisse Scholen klasse B. Alle verlichting is uitgevoerd in LED.

Een bijzonder aspect op het gebied van duurzaamheid is dat het gebouw zeer flexibel is. Het is als het ware een grote doos, waar de tussenwanden naar eigen inzicht in kunnen worden geplaatst. De installaties zijn daar ook op afgestemd en zelfs in de buitengevel is die flexibiliteit doorgevoerd. De gevel bestaat eigenlijk uit een aaneensluiting van kozijnen, waar naar believen panelen en glas kan worden geplaatst. Er is dus maximale vrijheid om het gebouw naar eigen behoefte in te delen.

Energiebeheer hoofdlocatie

Bij de bouw van de hoofdgebouw van de KSE in de jaren zeventig was energie nog geen issue. Het gebouw was niet geïsoleerd en er werden kozijnen met enkel glas gebruikt. In de afgelopen vijftien jaren heeft de KSE onder aanvoering van Leon Geers een strategie bedacht en uitgevoerd om het energiegebruik in het gebouw langzamerhand omlaag te krijgen. Belangrijk daarbij is dat er geen ad hoc maatregelen worden genomen. Verduurzaming en energiebesparende maatregelen worden altijd genomen op logische momenten. Dat wil zeggen tijdens verbouwingen en renovaties van delen van het gebouw, of als er regulier onderhoud moet plaatsvinden. Op deze manier worden de kosten van de energiebesparende maatregelen een stuk lager.

Maatregelen

Het lijstje met maatregelen dat is doorgevoerd is imposant. Rond 2009 zijn de gevels en het dak geïsoleerd. Alle enkelglas ramen zijn vervangen door HR++ glas. De grote ouderwetse cv-ketel is vervangen door een aantal kleinere energiezuinige ketels, die in cascade zijn geschakeld. Daarmee kan de warmtevraag in het gebouw veel beter worden beantwoord. Een grote boiler, waarmee het douchewater voor de kleedkamers bij de zes gymzalen werd verwarmd, is vervangen door een energiezuinig systeem.

In 2010 is het gebouw voorzien van grote ventilatiesystemen. Uiteraard zorgde dat voor een hogere elektriciteitsrekening. Die wordt sinds enkele jaren opgevangen door ongeveer 900 zonnepanelen op het dak van de school. Daarmee wordt ongeveer eenderde van de totale elektriciteitsbehoefte opgewekt. Voor de komende jaren staat het vervangen van de verlichting door LED-lampen op het programma. Alle oude radiatoren zullen in 2024 worden vernieuwd. Die maatregelen zullen opnieuw zorgen voor een flinke verlaging van de energierekening.

Gefaseerd maatregelen nemen

De kosten van het vervangen van de verlichting zijn door een adviesbureau doorgerekend. Om met de nieuwe LED-verlichting voldoende licht in de school te houden is het noodzakelijk om het lichtplan aan te passen. In ruimtes die nu door 8 lampen worden verlicht moeten straks 12 LED-lampen komen. Dat betekent dat de plafonds open moeten worden gehaald. "Andere verlichting betekent veel meer dan het verwisselen van een lamp. Het is kostbare operatie, die we gefaseerd gaan uitvoeren en altijd combineren met andere werkzaamheden. Als we dat niet doen is het financieel niet haalbaar."

Servicepunt

Bij zo'n groot gebouw is het niet handig als iedereen naar eigen inzicht aan de installaties kan draaien. De radiatoren zijn daarom allemaal voorzien van kranen die alleen door de facilitaire medewerkers kunnen worden bediend. De temperatuur in de verschillende vleugels en klaslokalen wordt beheerst met behulp van een gebouwbeheersysteem. Dit zorgt ervoor dat er voor iedereen gemiddeld een goede temperatuur is. Medewerkers die klachten hebben over het binnenklimaat kunnen dat melden bij een daarvoor ingericht Servicepunt. Leon Geers: "Wij hebben 230 medewerkers. Om vragen op het gebied van temperatuur en luchtkwaliteit zo goed mogelijk te kunnen beantwoorden, hebben we dat centraal geregeld."

Verklaarbaar energieverbruik

Bij de KSE wordt het energieverbruik al sinds de jaren negentig gemonitord. In het facilitair team is in die tijd veel kennis opgebouwd. Daardoor kan goed verklaard worden waarom er in de ene maand meer energie wordt verstookt dan in de andere maand. Het energieverbruik staat elke vier weken op de agenda tijdens een bedrijfsvoeringsoverleg. "Wij willen kunnen verklaren waarom we meer of minder energie verbruiken dan in historisch vergelijkbare periodes. Er kunnen allerlei redenen zijn voor afwijkingen. Zoals een evenement waarbij leerlingen een paar nachten in de school zijn blijven slapen of een ketel die is blijven branden. Daar zijn wij heel alert op. We willen niet overvallen worden door een onverwacht hoge energierekening."

Sturen op de agenda

Alert zijn is de sleutel tot het succes van het relatief lage energieverbruik van de KSE. Signalen oppikken is erg belangrijk. Als 's-ochtends de ramen open staan na een nacht waarin het gevroren heeft, is dat een signaal dat er iets niet klopt met de instellingen van de verwarming. Als er aan het eind van de middag automatisch een installatie wordt ingeschakeld is dat ook vreemd, want dan is het gebouw leeg. Binnen het facilitair team wordt in dat soort gevallen meteen actie ondernomen en gekeken wat de oorzaak kan zijn. Een defecte installatie of een foute instelling in het gebouwbeheersysteem duurt dus nooit lang.

Er wordt ook veel energie bespaard door actief te sturen op de agenda. Bijeenkomsten voor personeel in de avonduren worden zoveel mogelijk in het brugklasgebouw gehouden, omdat dat gebouw altijd een constante temperatuur heeft. Dat komt omdat er in dat gebouw vloerverwarming zit. Als er een grote bijeenkomst in het hoofdgebouw plaats moet vinden wordt die bij voorkeur georganiseerd in één van de leshuizen. Dan is het niet nodig om de verwarming in de andere leshuizen aan te zetten.

Gestaag tempo

De strategie om stapsgewijs energiebesparende maatregelen te nemen is succesvol. Het vraagt alleen wel om een lange adem. "Wij willen wel sneller, maar dat is financieel niet mogelijk. Het duurt dus misschien wat langer, maar wij zijn goed op weg om een energiezuinige school te worden."

Energiescan Ruimte-OK

Bij de KSE wordt regelmatig gebruik gemaakt van expertise van elders. Om op een goede manier aan de uitvoering van de informatieplicht te kunnen voldoen, is na advies van het landelijk programma Scholen Besparen Energie door de KSE zelf een goede marktpartij ingeschakeld om hen daarbij te assisteren. Door scholen op die manier te ondersteunen worden ze waar het gaat om eenvoudig energie besparen zelf een competent en duurzame opdrachtgever. Een belangrijk onderwerp dat uit de rapportage bij de KSE naar voren kwam, is dat de verlichting moet worden vervangen door energiezuinige alternatieven. De school was al bezig om daar stappen in te zetten.

Om er achter te komen hoe de KSE presteert op het gebied van energieverbruik heeft energiebespaarder Jeroen Paas van het programma Scholen Besparen Energie een energiescan uitgevoerd. Samen met hoofdconciërge Benny Wirix heeft hij een ronde door het gebouw gemaakt op zoek naar energieverliezen. Er werd onder anderen een aantal luchtbehandelingskasten gevonden die midden in de zomer nog een warmte vraag hadden. Dat probleem kon via het gebouwbeheersysteem eenvoudig worden verholpen.

Cursus

Tijdens het bezoek van de energiebespaarder is met de hoofdconciërge gesproken over de manieren waarop zij het gebouwbeheersysteem kunnen gebruiken om problemen met het energieverbruik in het gebouw zelf te verhelpen. Ook de manier waarop je als school met installateurs om moet gaan is aan de orde gekomen. Op advies van Jeroen Paas heeft de hoofdconciërge samen met een collega een cursus gevolgd bij Priva, de leverancier van het gebouwbeheersysteem. Zij kunnen de verschillende systemen nu zelf beter op elkaar afstemmen.


Impressie praktijkervaring

Gerelateerde items