Groningen is trots op frisse lucht in alle po-scholen

De gemeente Groningen heeft in 2017 het project 'Fris & Duurzaam' afgerond. In alle circa 50 basisscholen in de stad is het klimaat nu fris, gezond en waar mogelijk meer energiezuinig. Het project is een gemeentelijk initiatief, dat goed aansluit bij de ambities op het gebied van duurzaamheid en onderwijs. Onderwijswethouder Ton Schroor benadrukte al bij de start het belang van samenwerking: "We doen dit samen met de schoolbesturen en plukken daar samen de vruchten van. Want het maakt nogal uit of je les krijgt in een goed geoutilleerd lokaal of in een gebouw waar het binnenklimaat duidelijk te wensen over laat."

In 2009 was er veel commotie over het slechte binnenklimaat in scholen. Naar aanleiding daarvan heeft Groningen een Energie en Binnenmilieu Advies (EBA) laten maken voor alle PO-schoolgebouwen. Daaruit bleek dat de luchtkwaliteit door slechte ventilatievoorzieningen in de meeste scholen onvoldoende was. Om dit op te lossen is in 2012 het platform Fris en Duurzaam opgericht, waarin naast de gemeente alle actieve schoolbesturen plaats namen.

Dit platform heeft sturing gegeven aan het proces. Rekening houdend met de toekomstplannen van de scholen is er een prioriteitenlijst gemaakt (de slechtste scholen eerst) om de gebouwen in vijf jaarlijkse tranches aan te pakken. Voor iedere school zijn onder verantwoordelijkheid van het schoolbestuur maatregelen op maat opgesteld. De meeste besturen hebben zich door deskundigen laten adviseren. De werkzaamheden zijn gefinancierd door de gemeente en zoveel mogelijk uitgevoerd in de schoolvakanties.

De gemeente heeft gedurende het traject de regie gehad. Zij zorgde voor ambtelijke ondersteuning, schakelde externe adviseurs in en droeg daarvan de kosten. De belangrijkste succesfactor van het project is volgens alle betrokkenen de samenwerking met de schoolbesturen. Discussies over het binnenmilieu behoren tot het verleden en schoolbesturen conformeren zich aan de maatregelen die zijn toegepast, aan de wijze waarop deze zijn gefinancierd en de prioritering van de gebouwen.

Bekijk voor meer informatie en details de Financiële Verantwoording Project Fris & Duurzaam uit februari 2017 (rechts boven aan deze pagina).

Doelstelling
Uitvoering
Financiering

Type gebouw

PO
Aantal leerlingen dat van de verduurzaming profiteert

12.000
Actief betrokken

Schoolbesturen
Jaar van de verduurzaming

2012-2017
Aantal m2 BVO

+/- 25.000 (470 lokalen)
Gebruikte hulpmiddelen

PVE Frisse Scholen
Type maatregelen

Ventileren
Isoleren
Energie beheren
Beleid aanpassen
Financiering regelen
Gebouw beheren
Gebouw aanpassen
Afspraken maken

Programma van Eisen

Welke maatregel heeft u getroffen?
Op basis van de resultaten uit de EBA-rapporten heeft het Platform Fris en Duurzaam een programma van eisen voor het binnenmilieu ontwikkeld. In schoolgebouwen die daar niet aan voldeden moest worden ingegrepen. Na die ingrepen moesten de gebouwen minimaal aan het kwaliteitsniveau van Frisse Scholen klasse B voldoen.
In de praktijk betekende dit dat er maatregelen zouden worden genomen als het CO2-niveau boven de 1.200 ppm kwam. Nadat die maatregelen waren uitgevoerd moest het CO2-niveau onder de 1.000 ppm blijven.
Om te voorkomen dat er teveel gefocust zou worden op ventilatiesystemen zijn er ook energiebesparende maatregelen genomen. Het doel daarvan was dat het energieverbruik van alle schoolgebouwen opgeteld met 10% zouden dalen.

Wat zijn de effecten van dit programma van eisen op het proces?
Door als gemeente samen met de schoolbesturen heldere afspraken te maken over kwaliteitsniveaus kwam er een einde aan de discussies over het binnenmilieu. Daardoor kwam de weg vrij om gezamelijk sturing te geven aan het proces. Ieder schoolgebouw zou uiteindelijk aan dat kwaliteitsniveau gaan voldoen. Het maken van een prioriteitenlijst werd daardoor eenvoudiger.

Heeft u uw doel bereikt?
Ja

Welke partijen hebben een positieve bijdrage geleverd aan dit resultaat?
Het succes is het resultaat van een goede samenwerking tussen alle partijen.

TIP
Probeer als gemeente de samenwerking aan te gaan met alle betrokken schoolbesturen.

Uitvoering

Welke maatregel heeft u getroffen?
De maatregelen voor elk gebouw waren maatwerk. Aan de schoolbesturen is gevraagd om plannen te ontwikkelen. Een indicatie van het daarvoor beschikbare budget werd berekend op basis van de EBA-rapportages. De schoolbesturen waren zelf verantwoordelijk voor het ontwerp, de aanbesteding en de realisatie van de plannen.
In een aantal gevallen werd van de gelegenheid gebruik gemaakt om ook de uitstraling van de gebouwen te verbeteren. Naast betere ventilatievoorzieningen en energiebesparende maatregelen (isolatie) kregen sommige scholen ook nieuwe verlichting en een fris kleurtje.

Hoe is de rol van de gemeente rondom de uitvoering ingevuld?
De rol van de gemeente beperkte zich tot die van (co-)financier en toezichthouder. Voorafgaand aan een project werden de plannen met het schoolbestuur besproken. Er werd met name gekeken of de doelstellingen met betrekking tot binnenklimaat en energiebesparing zouden worden gehaald. Hiermee werd gewaarborgd dat de financiële middelen op de juiste wijze werden besteed. Na de realisatie bracht de gemeente een bezoek aan het schoolgebouw om te controleren of de plannen inderdaad volgens afspraak waren uitgevoerd.

Heeft u uw doel bereikt?
Ja

Opmerking
De gemeente heeft de aanpassingen aan de gebouwen niet vanuit de eigen projectorganisatie aangestuurd, maar deze gedelegeerd aan de schoolbesturen. De gemeente heeft de kwaliteit van de uitgevoerde werkzaamheden niet getoetst. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt volledig bij de schoolbesturen.

Voorbeeld
Bekijk ter illustratie de verbetering van CBS De Heerdstee in 2013.

Financiering

Welke maatregel heeft u getroffen?
In de periode 2012-2016 heeft de gemeente in totaal bijna € 8,7 miljoen aan middelen beschikbaar gesteld. Omdat die budgetten niet ineens beschikbaar waren is het project opgedeeld in vijf tranches. Er is telkens een groep schoolgebouwen aangepakt die qua prioriteit en omvang het beste paste bij het op dat moment beschikbare budget. De financiering betrof alleen de maatregelen aangaande een ventilatiesysteem met warmteterugwinning en energiebesparende maatregelen tot de streefwaarde van 10%. Indien schoolbesturen meer energiebesparing wilden realiseren waren ze zelf verantwoordelijk voor de financiering van deze extra maatregelen.

Was het beschikbare budget toereikend?
Een inschatting van de bekostiging van de maatregelen is gemaakt op basis van de EBA-rapportages. De totale kosten vallen in de praktijk iets hoger uit. Echter, het uiteindelijk bestede bedrag is iets lager uitgevallen. Dat komt doordat in de jaren 2012-2014 nauwelijks sprake is geweest van prijsstijgingen, terwijl er voor de beschikbare middelen wel met een indicatie van 5% is gewerkt.

Heeft u uw doel bereikt?
Ja

Opmerking
De jaarlijkse 10% besparing aan energiekosten hoeven de scholen niet aan de gemeente terug te betalen vanuit de achterliggende gedachte dat de gemeente energieneutraliteit nastreeft.