Jacobus Fruytier pakt kansen op natuurlijke momenten

Voor de Jacobus Fruytier Scholengemeenschap in Apeldoorn is besparen op energie een belangrijk thema. Sinds 2014 is dat op basis van een duidelijke visie ingebed in het onderhoud. Stroom wordt deels zelf opgewekt en er zijn ideeën om afvalwarmte te gebruiken. Dat het lang duurt om maatregelen te realiseren is logisch, legt teamleider facilitaire zaken Chris Weststrate uit. "Wij hebben wel een visie, maar het kost tijd om dat op een juiste manier in te vullen. Bovendien moeten de maatregelen onderdeel zijn van het reguliere onderhoud, want anders is het financieel niet haalbaar."

Jacobus Fruytier Scholengemeenschap

Jacobus Fruytier is een brede scholengemeenschap op reformatorische grondslag met een regionale functie. Er gaan leerlingen naartoe van wie de ouders het belangrijk vinden dat zij volgens de leer van de bijbel opgevoed worden. Dat betekent dat er een focus ligt op 'de bijbel als Gods Woord' en op de rol die je als christen in de samenleving speelt. Vanuit die gedachte is er een rechtstreekse verbinding met rentmeesterschap. Dat wil zeggen dat alles waar de mensheid gebruik van maakt om te leven te leen is gekregen van de Schepper. Daar moet zuinig en verantwoordelijk mee worden omgegaan. "Deze overtuiging is het fundament onder onze visie."

De drie vestigingen in Apeldoorn, Uddel en Rijssen zijn in een periode van tien jaar na 1992 gebouwd. Hoewel de gebouwen goed worden onderhouden gebeurde dat niet op basis van een meerjaren onderhouds plan (MJOP). Dit is in 2014 opgesteld, waarbij tegelijk de vraag werd gesteld hoe dat vanuit de visie op duurzaam beheren, rentmeester zijn en energie besparen vorm kon worden gegeven. Om antwoord op die vraag te krijgen is een wedstrijd uitgeschreven onder drie installatiebureaus. Die bureaus hebben het pand in Apeldoorn onderzocht en een voorstel gedaan om energie te besparen. "Eén van die bedrijven kwam met ideeën die ons aanspraken. Ze hadden een rapport gemaakt met een goede bouwkundige en installatietechnische analyse van het gebouw. Dat rapport is de basis geworden om stappen te zetten."

Tempo afgestemd op een schoolgebouw

Een belangrijke randvoorwaarde om maatregelen te nemen is dat deze onderdeel worden van de reguliere onderhoudscyclus en de noodzakelijke renovaties i.v.m. onderwijsvernieuwingen Een school verschilt van een bedrijf in die zin dat er geen kapitaal beschikbaar is om het gebouw in één keer aan te pakken. Het kost een vermogen om een bestaand gebouw op niveau te brengen. "Ons pand in Apeldoorn is een stevig gebouw met veel stenen. Dat is mooi, maar niet flexibel. En in de zomer is het erg warm." Voor snel resultaat is gestart met een aantal maatregelen uit de categorie laaghangend fruit. Als eerste is de warmwatervoorziening voor de douches bij de gymzaal uitgeschakeld. Die werd nauwelijks gebruikt, maar verbruikte wel erg veel energie. Ook is de Tl-verlichting stapsgewijs vervangen door energiezuinige verlichting.

In de jaren daarna zijn maatregelen genomen om de warmteoverlast in de zomer aan te pakken en om zelf energie op te wekken. Op delen van het dak zijn Roofclix neergelegd. Dat zijn speciale isolerende tegels (zie tabblad). Het schooldak is ook voorzien van in totaal 500 zonnepanelen. De helft van de panelen is door de school aangeschaft en de andere helft is geplaatst met hulp van een energiecoöperatie. De panelen in Apeldoorn leveren ruim 30% van de benodigde elektriciteit op. In Uddel worden in 2020 ook 500 zonnepanelen geïnstalleerd. De locatie Rijssen is twee jaar later aan de beurt. Het is de bedoeling om daar zoveel panelen te plaatsen dat de volledige energiebehoefte van het gebouw zelf wordt opgewekt.

In Apeldoorn wordt ook al jaren gesproken over een warmtenet in de wijk Kerschoten, waar de school is gevestigd. Na diverse onderzoeken bleek een warmtenet voor de hele wijk vooralsnog niet haalbaar. Maar nu zijn er vrij concrete gesprekken gaande om het schoolgebouw voor een deel te verwarmen met afvalwarmte van een dichtbij liggende/nabije waterzuiveringsinstallatie. "Tegelijk zijn wij ons aan het bezinnen op isolatie van de schil van het gebouw. De kozijnen gaan op termijn problemen geven. We bezinnen ons op de vervanging daarvan. Als we daar kunststof kozijnen met zonwerend HR+++ glas in zetten scheelt dat enorm in het warmteverlies en warmtetoetreding.. Dus dan helpt die afvalwarmte om het gasverbruik aanzienlijk omlaag te brengen of zelfs tot 0 te reduceren."

De kracht van samenwerking

Op weg naar energiebesparing heeft de Jacobus Fruytier Scholengemeenschap altijd dankbaar gebruik gemaakt van de kennis van buiten de eigen organisatie. Om het project met afvalwarmte te stimuleren heeft de school in 2018 een mini-symposium met de titel "Zaaien en Oogsten" georganiseerd. De school is ook één van de acht reformatorische scholen die samenwerken in 'Duurzaam Doen'. De scholen hebben een Manifest ondertekend om zich in te spannen resultaten te boeken op de thema's Energie, Afval en Papier, Vervoer, Curriculum en leerlingparticipatie. Jaarlijks wordt er door Duurzaam Doen een bijeenkomst georganiseerd om de vorderingen te bespreken. De facilitair managers van de reformatorische scholen organiseren jaarlijks een meeting, waar zij als professionals ervaringen uitwisselen.

Bij samenwerking is ook een goede relatie met het bedrijfsleven nodig. De facilitaire afdelingen van de scholen hebben een behoorlijke technische achtergrond, maar voor een goede invulling van de duurzame maatregelen is gespecialiseerde kennis nodig. Weststrate adviseert om daar een bewuste keuze in te maken. "Mijn advies zou zijn: ga het nooit in je eentje doen. Leg contacten en kies voor bedrijven waar je vertrouwen in hebt. Dus niet een bedrijf met 'luchtfietsers' en ook niet een bedrijf dat zegt 'zeg maar wat je wilt, wij voeren het wel uit'. Wij kiezen altijd voor een bedrijf dat reëel is, met een toekomstgerichte visie op duurzaamheid."

Deze praktijkervaring is opgesteld vanuit het ondersteuningsprogramma ‘Scholen besparen Energie’. Dit 2-jarige programma ondersteunt schoolbesturen in 2019 en 2020 bij het nemen van eenvoudige en laagdrempelige maatregelen om energie te besparen.

In bovenstaande praktijkcasus is invulling gegeven aan een aantal van de 10 maatregelen waarmee scholen aan de slag kunnen. Voor een volledig overzicht van de tips wordt verwezen naar de website www.scholenbesparenenergie.nl.

Hulp nodig? Bel de Helpdesk 085-3032602. Hulp nodig op locatie? Vraag de energiebespaarder aan via www.scholenbesparenenergie.nl.

Instraling van warmte
Laaghangend fruit
Energie opwekken

Type gebouw

VO
Aantal leerlingen dat van de verduurzaming profiteert

2.248
Actief betrokken

Schoolbestuur
Directie
Facilitair medewerker
Ouders
Leerlingen
Oorspronkelijk bouwjaar betrokken gebouwen

1992 (Apeldoorn)
1997 (Uddel)
2001 (Rijssen)
Jaar van de verduurzaming

2014 - ...
Aantal m2 BVO

15.150 (Apeldoorn)
3.547 (Uddel)
3.768 (Rijssen)
Positief betrokken marktpartijen

Syntraal
Hollander Techniek
DWA
Gemeente Apeldoorn
Type maatregelen

Verlichten
Ventileren
Isoleren
Beleid aanpassen
Energie opwekken
Energie beheren

Instraling van warmte

Welke maatregel heeft u getroffen?
Het pand van de Jacobus Fruytier Scholengemeenschap in Apeldoorn heeft een groot oppervlak, bestaande uit zwart bitumen. In de winter is het warmteverlies er groot en in de zomer zorgt het dak voor een sterke opwarming van het gebouw. Vooral op de bovenverdieping zorgt dat voor extreme hitte. Om dit aan te pakken zijn delen van het dak voorzien van Roofclix. Dat zijn isolerende kunststof tegels. Die zorgen ervoor dat vlak boven het dak een isolerende luchtlaag van circa 8 millimeter ontstaat. Door de tegels kan de zon niet meer rechtstreeks op het dak schijnen. De luchtlaag voorkomt dat de warmte het dak bereikt.

Welke eenmalige kosten gingen hiermee gepaard en hoe heeft u deze gefinancierd?
De Roofclix zijn geplaatst in combinatie met onderhoudswerkzaamheden aan het dak. De kosten zijn deels betaald vanuit het MJOP en een daarvoor beschikbaar gestelde extra investering.

Wat zijn de effecten van de installatie van de Roofclix op het binnenklimaat, het energieverbruik en de exploitatielasten?
Door de Roofclix daalt de temperatuur onder het dak aanzienlijk. De temperatuurdaling is zeer goed merkbaar in de kanalen direct onder het dak, waar onder anderen de leidingen van de ventilatiesystemen doorheen lopen. Deze kanalen fungeren helaas ook weer als een barrière, waardoor de temperatuurdaling in de lokalen beperkt blijft tot 2 á 3 graden. Toch zorgt dit voor een aanzienlijke verbetering van de situatie.
De Roofclix zorgen voor een beperkte besparing op elektriciteit, doordat er in mindere mate hoeft te worden gekoeld.

Heeft u uw doel bereikt?
De Roofclix doen wat ze beloven. Om de temperatuur verder omlaag te krijgen zijn ook andere maatregelen nodig, zoals warmtewerend glas.

Welke partijen hebben een positieve bijdrage geleverd aan dit resultaat?
Roofclix

TIP
Op een aantal plaatsen zijn Roofclix gecombineerd met zonnepanelen. De effectiviteit van deze gecombineerde bescherming tegen het instralende zonlicht is groter dan van alleen de warmte werende tegels.

Laaghangend fruit

Welke maatregel heeft u getroffen?
De eerste maatregel om energie te besparen is het uitzetten van de boilers voor warm douchewater bij de gymzalen. Er was continu 1.000 liter warm water beschikbaar, maar daar werd nauwelijks gebruik van gemaakt. Er is gekozen voor een andere oplossing, waarbij het niet meer nodig is een voorraad warm water achter de hand te houden.

De tweede maatregel om meteen energie te besparen is het vervangen van de Tl-verlichting. Dat is een kostbare klus, die stapsgewijs is uitgevoerd tijdens een aantal achtereenvolgende renovaties in het schoolgebouw. Bij die renovaties is ook geprobeerd om een maximale toetreding van daglicht mogelijk te maken. Om overlast door instralende warmte te voorkomen wordt gebruik gemaakt van zonwerend glas.

Welke eenmalige kosten gingen hiermee gepaard en hoe heeft u deze gefinancierd?
De kosten zijn gefinancierd vanuit de onderhoudsgelden die in het MJOP zijn gereserveerd.

Wat zijn de effecten van de installatie van de gewijzigde instellingen op het binnenklimaat, het energieverbruik en de exploitatielasten?
Het uitzetten van de warmwatervoorziening voor de douches leidt tot een directe besparing op het elektriciteitsverbruik, evenals de nieuwe energiezuinige verlichting. Dat de kwaliteit van de nieuwe verlichting beter is dan die van Tl-buizen zorgt voor een verbetering van het binnenklimaat.

Heeft u uw doel bereikt?
Ja

TIP
De berekeningen die door leveranciers van verlichting worden gehanteerd ten aanzien van terugverdientijden zijn zeer optimistisch. Het aantal branduren is in die berekeningen niet afgestemd op het onderwijs. Houd er dus rekening mee dat de terugverdientijden aanzienlijk langer kunnen zijn.

Energie opwekken

Welke maatregel heeft u getroffen?
De Jacobus Fruytier Scholengemeenschap zit midden in een traject waarbij alle locaties worden voorzien van zonnepanelen. In Apeldoorn is dat al gerealiseerd. De 500 panelen leveren jaarlijks 130.000 kilowatt op. Dat is voldoende voor 30% van de elektriciteitsbehoefte van de school. In Uddel worden in 2020 ook 500 zonnepanelen geplaatst. In Rijssen zijn de plannen zeer ambitieus. Hoeveel panelen daar worden neergelegd is nog niet bekend, maar het is de bedoeling dat die locatie elektrisch energieneutraal wordt. Dat betekent dat alle benodigde energie zelf wordt opgewekt.

Welke eenmalige kosten gingen hiermee gepaard en hoe heeft u deze gefinancierd?
De kosten voor het plaatsen van zonnepanelen in Apeldoorn is gedeeltelijk gefinancierd door de school en gedeeltelijk door samen te werken met een lokale energiecoöperatie. Ouders en andere belangstellenden konden energiecertificaten kopen. Van het geld dat hiermee is opgehaald zijn zonnepanelen gekocht. Over een aantal jaren krijgen de ouders hun inleg met rente terug.

Wat zijn de effecten van de installatie van de zonnepanelen op het energieverbruik en de exploitatielasten?
Door de zonnepanelen is de elektriciteitsrekening gedaald.

Heeft u uw doel bereikt?
Ja, dit is voor Apeldoorn en recent voor Uddel gerealiseerd. De aanvraag van de SDE+ subsidie voor Rijssen is in de najaarsronde 2019 afgewezen. We doen nog een poging voor de voorjaarsronde 2020 maar weten nu al dat de terugverdientijd eigenlijk te lang wordt i.v.m. de geringe subsidie.

TIP
Bij de Jacobus Fruytier Scholengemeenschap is proefondervindelijk bepaald, dat er bij het leggen van voldoende panelen om de jaarlijks benodigde capaciteit te kunnen opwekken, ongeveer 50% van de opgewekte energie meteen wordt gebruikt en 50% wordt terug geleverd aan het net. Dit heeft grote gevolgen voor de terugverdientijd van de panelen. Want de terugverdientijd van de installatie stijgt naar 18 á 19 jaar. De school heeft een rekenmodel ontwikkeld waar dit voor elke situatie en elk type zonnepanelen kan worden uitgerekend.